Soft Systems Methodology
Eén van de bekendste en veel toegepaste systeemaanpak is de Soft Systems Methodology (SSM) (zie ook dit uitgebreide artikel over SSM afgeleid van de definitive account (Peter Checkland and John Poulter, 1 januari 2006)).
SSM kent vier stappen om inzicht te krijgen in een problematische situatie:
- Finding out (wie zijn de belanghebbenden, wat drijft hen, waar maken ze zich druk over?);
- Model building (expliciteren van wereldbeelden van belanghebbenden door o.a. diepte-interviews);
- Discussing and debating (accommodatie van wereldbeelden op basis van gestructureerde discussies);
- Taking action (daadwerkelijk tot actie overgaan om problematische situatie te verbeteren).
SSM is een vorm van actieonderzoek. Gezamenlijk wordt de problematische situatie bestudeerd en ook gezamenlijk worden acties benoemd om de situatie te verbeteren. In essentie faciliteert SSM een groepsleerproces.
Soft Systems zijn veelal uitdagende, complexe situaties, met daarin verschillende betrokkenen en hun overtuigingen, waarvoor niet gelijk eenduidige oplossingen te vinden zijn. SSM biedt een raamwerk om die oplossingen en verbeteringen in gezamenlijkheid te vinden. Met behulp van SSM ga je op zoek naar de wereldbeelden van relevante betrokkenen in die uitdagende situatie om - in dialoog met hen in plaats van vóór hen! - naar breed gedragen verbeteringen te zoeken. Alle betrokkenen, inclusief de onderzoeker, krijgen hierdoor een beter beeld van de situatie en wat wenselijke oplossingen zijn. SSM bevordert dan ook een onderzoekende houding. Een uitgebreide toelichting op deze insteek en aanpak staat beschreven in de handleiding SSM.
De stap van hard systems thinking naar soft systems thinking
In de zestigerjaren van de vorige eeuw werd steeds meer duidelijk dat voor sociale problematieken de werkelijkheid niet goed te vatten is met de harde systeembenaderingen zoals System Dynamics (SD). De echte wereld is complex, chaotisch en bovenal het bevat mensen die hun eigen kijk op de wereld met zich meebrengen. De vraag is dan ook of de echte wereld eenvoudig in harde systeemmodellen is te gieten, of nog een stap verder, of de echte wereld systemisch van aard is? Met de soft systems aanpak (Brian Wilson and Kees Van Haperen, 1 januari 2015) wordt een resolute stap gezet naar het interpretivisme. De aanname is dat mensen op een zinvolle manier activiteiten (purposeful activities) uitvoeren. In plaats van de echte wereld te beschrijven wordt met een soft systems aanpak beschreven hoe mensen denken over de wereld: thinking about the real world. Met deze ommezwaai is de soft systems aanpak een proces van thinking about thinking. Dit verschaft de basis voor gestructureerde discussies waarin mensen elkaars wereldbeelden delen en gaan nadenken hoe de echte wereld kan worden veranderd.
EMM en SSM
EMM maakt gebruik van het SSM proces om handelingskennis te expliciteren. Hierbij dient opgemerkt te worden dat SSM niet strikt wordt voorgeschreven. Iedere methode die een groepsleerproces ondersteunt kan worden ingezet in EMM. Echter, de uitgangspunten van SSM sluiten naadloos aan bij die van EMM. Naast SSM worden ook elementen uit Critical Systems Heuristics (CSH) gebruikt in EMM, met name bij het in beeld brengen van systeemgrenzen en de gehanteerde uitgangspunten van belanghebbenden. CSH wordt om deze kenmerken ook wel een emancipatorische systeemaanpak genoemd. Het geeft belanghebbenden die niet of nauwelijks worden gehoord een stem.