Systeemdenken
Systeemdenken is bij uitstek de benadering om aan wicked problems te werken en ‘gezamenlijk de goede dingen te doen’: men verkrijgt inzicht in hoe entiteiten (personen, organisaties, machines, etc.) denken of tegen een bepaalde situatie aankijken, op welke manier ze wederzijds afhankelijk van elkaar zijn of elkaar beïnvloeden en hoe ze elkaar (kunnen) faciliteren.
Eén van de bekendste en meest toegepaste systeembenaderingen is de Soft Systems Methodologie (SSM). SSM is een op actie gerichte onderzoeksmethodologie waarmee de problematiek en uitdagingen uit wicked problems op een systematische wijze in kaart worden gebracht en aangepakt. Met behulp van SSM krijgen betrokkenen uit die wicked situaties inzicht in elkaars wereldbeeld. Ze zoeken daarbij naar synergie om elke deelnemer vanuit zijn specifieke mogelijkheden breed gedragen oplossingen te laten vinden. Het interessante van de systeembenadering is namelijk dat, wanneer de grenzen van situaties worden verruimd, men de situatie vanuit een breder perspectief bekijkt en er altijd (verrassende) mogelijkheden en oplossingen blijken te zijn.
Een systeem bestaat uit elementen (ook wel entiteiten of componenten genoemd). Een element kan verschillende gedaanten aannemen. Het kan een persoon zijn, een organisatie, een machine, etc. De elementen zijn aan elkaar gerelateerd. De systeemtheorie stelt dat door deze verbondenheid van elementen eigenschappen ontstaan die niet zijn terug te voeren tot de individuele elementen: het geheel is meer dan de som der delen. Bijvoorbeeld, een auto bestaat uit o.a. een aantal wielen, een motor en een chassis. Door de elementen op een specifieke manier met elkaar te verbinden ontstaat een auto met als eigenschap dat een auto personen kan vervoeren van A naar B. Deze eigenschap is niet terug te voeren op individuele elementen. Een motor op zichzelf heeft deze vervoer-eigenschap niet. De nieuwe eigenschappen die ontstaan uit het samenspel van elementen worden emergente eigenschappen genoemd. In sommige gevallen kunnen elementen elkaar versterken, als in een goed op elkaar ingespeeld voetbalteam. We krijgen dan synergie: 1 + 1 = 3. In andere gevallen kunnen elementen elkaar juist tegenwerken. Ook hier zijn voorbeelden eenvoudig te vinden. Herkenbaar is de bureaucratische organisatie met los van elkaar opererende afdelingen waarin klanten van het kastje naar de muur worden gestuurd: 1 + 1 < 2.
Elementen in het systeem vertonen gedrag. De kunst is het gedrag van de elementen zodanig op elkaar af te stemmen dat synergie ontstaat. Om dat te bewerkstelligen moet allereerst inzicht worden verkregen in hoe personen en organisaties staan in een bepaalde situatie. Wat drijft hen, wat zijn hun overtuigingen, wat zijn de beletsels, wat zijn de kaders, etc.? Pas als inzicht is verkregen in elkaars wereldbeeld, kunnen wegen worden verkend om verbeteringen tot stand te brengen in een systeem.
A systems approach begins when first you see the world through the eyes of another. (C.W. Churchman, 1968)