Transponerend instrument

Formele omschrijving

Een transponerend instrument is een instrument waarvan de geproduceerde toonhoogte niet overeenstemt met de genoteerde toonhoogte. De klank die men hoort is dus niet de klank die hoort bij wat met ziet. Een voorbeeld: iemand die Bb-klarinet speelt, ziet een C op de notenbalk, speelt de voor hem bekende greep en toonhoogte die bij die notatie hoort, maar de klank van de gespeelde noot is in absolute toonhoogte een Bb, een hele toonafstand lager dus.

In tegenstelling is de piano géén transponerend instrument: de C die wordt aangeslagen op dit instrument, geeft als klank ook een C. Dit betekent dat om dezelfde klank te laten horen de klarinettist een D moet spelen (is klinkend C). Wanneer een muziekstuk is geschreven voor "klarinet in Bb en piano" zal men daarom de partijen genoteerd zien staan in twee toonsoorten: de pianopartij een toon lager genoteerd dan de klarinetpartij. Voorbeeld: een stuk in G (klinkend) heeft een pianopartij met 1 kruis, de bijhorende klarinetpartij heeft 3 kruisen, want is genoteerd in A.

Omdat veel instrumenten in verschillende afmetingen werden gebouwd, is er een scala aan transponerende instrumenten. De meeste zijn blaasinstrumenten. We noemen hier twee families: koperen blaasinstrumenten (Eb,Bb,en F), houten blaasinstrumenten. Een schematisch overzicht vindt u hier https://nl.wikipedia.org/wiki/Transponerend_instrument.

Verwant aan transponerende instrumenten zijn octaverende instrumenten. Deze instrumenten gebruiken octavering omwille van de leesbaarheid van de noten op de balk. Op die manier kunnen de noten op de balk worden genoteerd en hoeft men minder hulplijntjes te gebruiken. De werkelijke klank van de gespeelde noten is dus een ocaaf hoger of lager dan wat men genoteerd ziet. Enkele voorbeelden: de piccolo klinkt een octaaf hoger dan genoteerd, de contrafagot een octaaf lager, gitaar klinkt een octaaf lager dan genoteerd, een celesta een octaaf hoger dan genoteerd. (Bron: Grove Music Online (GMO))

Schema: Muziek VN, Context: Instrumenten
Overkoepelend: TMZK Muziekinstrument
Specifiek: TMZK Bugel, TMZK Hoorn, TMZK Klarinet, TMZK Tuba

Referenties

Grove Music Online (GMO), Oxford University Press, 2007.
Transponerend instrument, Wikipedia, 2015.