Werkgelegenheid in de Zeeuwse cultuursector
Inhoudsopgave
Werkgelegenheid in de Zeeuwse cultuursector
Inleiding
Volgens de Provincie Zeeland maakt cultuur ons tot wat we zijn. Met cultuurbeleid ondersteunt de Provincie culturele activiteiten en organisaties (zeeland.nl). Vanuit haar rol heeft de Provincie behoefte aan meer informatie over de ontwikkelingen binnen de cultuursector, bijvoorbeeld als het gaat om de economische waarde (bedrijvigheid, werkgelegenheid), de culturele waarde (cultuuraanbod, talentontwikkeling) alsook de maatschappelijke waarde (cultuur maken, cultuur bezoeken).
In het kader van de Ontwikkelagenda Cultuurveld is er in Zeeland behoefte aan een eigen cultuurmonitor. In 2021 is de Provincie in samenwerking met de Boekmanstichting en HZ Kenniscentrum Zeeuwse Samenleving gestart met een nulmeting voor deze cultuurmonitor die zich in eerste instantie richt op de economische waarde van cultuur. We richten ons daarbij onder andere op de vraag hoe groot de bijdrage van de Zeeuwse cultuursector is voor de werkgelegenheid in de regio. Een actuele bijkomende vraag is in hoeverre de coronacrisis effecten heeft gehad op de werkgelegenheid.
In dit artikel worden de resultaten gepresenteerd van onze nulmeting. De vragen die we in deze nulmeting beantwoorden zijn: Hoe groot is de bijdrage van cultuur aan de Zeeuwse werkgelegenheid? In welke gemeenten zit die werkgelegenheid? Welke ontwikkelingen zien we in de tijd? Onze nulmeting is gestoeld op het model ‘Waarde van Cultuur’ in Noord-Brabant (Kunstloc Brabant et. al 2020) en is tot stand gekomen in samenwerking met Het PON & Telos. Het onderzoek is gebaseerd op registerdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De afbakening van de cultuursector (ook wel: ‘creatieve industrie’) en indeling in drie cultuurdeelsectoren zijn gebaseerd op de afbakening die het CBS heeft gehanteerd voor de Monitor Kunstenaars in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De drie cultuurdeelsectoren zijn: Kunst en cultureel erfgoed (KCE), Media en entertainment (ME) en Creatief zakelijke dienstverlening (CZD).
Sinds 2020 heeft de coronacrisis een grote impact gehad op de cultuursector. De verschillende lock downs hebben een grote impact gehad op de culturele instellingen en de mensen die daar werken (Boekmanstichting, 2022). Daarnaast hebben ook inwoners die graag naar een museum, theatervoorstelling of bioscoop gaan directe gevolgen ervaren. Net als in andere sectoren kunnen organisaties beroep doen op steunpakketten om financieel overeind te blijven. Dit artikel geeft eerste inzichten in de impact van corona op de werkgelegenheid in de cultuursector.
Op basis van registerdata van het CBS hebben wij in kaart gebracht hoe groot de werkgelegenheid in de Zeeuwse cultuursector is, ten opzichte van andere sectoren en ook ten opzichte van eerdere jaren. Wij maken hierbij onderscheid tussen banen en zelfstandig ondernemers.
Banen in de cultuursector
- Zeeuwse cultuursector goed voor 1 procent van alle banen in Zeeland
- Relatief sterke daling werkgelegenheid cultuursector in 2020
- Bijna helft werkgelegenheid cultuursector in deelsector Kunst en cultureel erfgoed
- Met name banenverlies in Creatief zakelijke dienstverlening en Media en entertainment
- Meeste cultuurbanen in Middelburg
- Meerderheid banen cultuursector is deeltijd
- Relatief veel werknemers van 55 jaar of ouder
De cultuursector in Zeeland omvat in totaal ruim 1.500 banen (december 2020). Dit staat gelijk aan één procent van de banen in alle Zeeuwse bedrijfssectoren tezamen. Voor heel Nederland is dat 2 procent. Ter vergelijking: de landbouwsector is goed voor twee procent van alle banen in Zeeland. Wanneer we de werkgelegenheid bekijken in termen van de hoeveelheid gewerkte uren, dan zien we dat de cultuursector in Zeeland eind 2020 1.090 voltijdequivalenten (vte) telde, ofwel bijna 1 procent van het totale arbeidsvolume in Zeeland.
Waar tussen 2017 en 2019 nog sprake was van een stijging in het aantal banen in de cultuursector, is dit aantal tussen december 2019 en december 2020 met 11 procent afgenomen; van 1.700 naar ruim 1.500 banen. Landelijk is de afname 9 procent. Ten opzichte van de totale economie is deze afname relatief groot: in het eerste coronajaar (2020) is, zowel in Zeeland als landelijk, de werkgelegenheid in de cultuursector sterker gedaald dan de werkgelegenheid in alle sectoren tezamen (- 3 procent).
In Zeeland is de deelsector Kunst en cultureel erfgoed relatief sterk vertegenwoordigd (46 procent). Dit zijn in Zeeland vooral banen in openbare bibliotheken. In de sector media en entertainment (32 procent) is er sprake van een lichte ondervertegenwoordiging van het aandeel banen in Zeeland ten opzichte van Nederland. Het gaat hier in Zeeland bijvoorbeeld om banen bij radio-omroepen en in bioscopen. Deze ondervertegenwoordiging geldt nog sterker voor de sector creatief zakelijke dienstverlening (22 procent). Hierbij gaat het bijvoorbeeld om banen bij reclamebureaus.
In alle drie de cultuurdeelsectoren in Zeeland is sprake van een daling in werkgelegenheid. In Zeeland was, relatief gezien, de afname van het aantal banen in 2020 het grootst in de deelsectoren Creatief zakelijke dienstverlening en Media en entertainment. In de deelsector media en entertainment werken relatief veel oproepkrachten; dit kan de afname in deze sector wellicht verklaren. Oproepkrachten kunnen immers makkelijker dan vaste krachten (tijdelijk) niet worden opgeroepen als er minder of geen werk is.
In Zeeland zien we de meeste cultuurbanen in de vier stedelijke gemeenten. Middelburg heeft, met bijna 500 banen, de meeste banen in de cultuursector. Dat zijn in Middelburg vooral banen in Kunst en cultureel erfgoed en in het bijzonder banen bij openbare bibliotheken, culturele uitleencentra en openbare archieven. In Vlissingen zien we vooral veel banen in Media en entertainment. Het gaat daar vooral om werk bij radio-omroepen, uitgeverijen van kranten en bioscopen. In Goes werken relatief veel mensen in de Creatief zakelijke dienstverlening en dan vooral bij reclamebureaus of in public relations.
In de gemeenten Goes en Terneuzen zijn de meeste banen in de cultuursector verloren gegaan (respectievelijk 90 en 30 banen). Ter vergelijking: in Middelburg daalde het aantal banen in de cultuursector met slechts 10.
Een meerderheid van de banen in de Zeeuwse cultuursector (64 procent) betreft deeltijdbanen. Hiermee wijkt Zeeland af van het landelijke beeld, waarbij de verdeling tussen vol- en deeltijd meer evenredig is (53 procent deeltijd). We zien dat ruim een kwart van alle banen in de cultuursector in Zeeland een arbeidsduur heeft van minder dan 20 uur. Zeeland heeft hiermee relatief meer kleine deeltijdbanen in de cultuursector dan gemiddeld in Nederland (19 procent). Het zijn vooral jonge (15 tot 25 jaar) en oudere (55+) werknemers die in kleine deeltijdbanen werken.
In Zeeland wordt 1 op de 10 banen in de cultuursector ingevuld door oproepkrachten. In dit opzicht wijkt Zeeland niet af van het landelijke beeld. Wel zien we hier een verschil tussen de deelsectoren. In de deelsector Media en entertainment is het aandeel oproepkrachten relatief het grootst (17 procent), gevolgd door Kunst en cultureel erfgoed (7 procent) en Creatief zakelijke dienstverlening (6 procent).
Een kwart van de werknemers in de cultuursector in Zeeland is 55 jaar of ouder. Dit aandeel is hoger dan gemiddeld in Nederland (18 procent). De cultuurbanen in Zeeland worden verder voor 36 procent bezet door mensen in de leeftijd tot 35 jaar (landelijk 42 procent) en 38 procent is tussen 35 en 55 jaar (landelijk 40 procent). Een vergelijking tussen de cultuurdeelsectoren in Zeeland laat zien dat ouderen (55-plussers) relatief vaak werkzaam zijn in de deelsector Kunst en cultureel erfgoed, terwijl jongeren (tot 35 jaar) vaker in de sectoren Media en entertainment en Creatief zakelijke dienstverlening werken. Verder zien we dat iets meer dan de helft van de cultuurbanen in Zeeland wordt ingenomen door vrouwelijke werknemers. De landelijke verdeling is precies 50/50.
Zelfstandig ondernemers in de cultuursector
In 2020 werkten er in Zeeland 1.500 zelfstandig ondernemers in de cultuursector. Het gaat om mensen die in hun belastingaangifte over dit jaar hebben aangegeven actief te zijn geweest als zelfstandig ondernemer en in Zeeland hun hoofdvestigingslocatie hebben. Het gaat vooral om zelfstandigen zonder personeel: zelfstandig ondernemers met personeel zijn in de minderheid. De zelfstandigen in de cultuursector in Zeeland vormen, met 5 procent van het totaal, een relatief kleine groep binnen het totaal van zelfstandig ondernemers in alle bedrijfssectoren tezamen. Dit aandeel is wel groter dan het aandeel van cultuur in het totaal van alle banen van werknemers (1 procent). Landelijk is het aandeel van cultuur-ondernemers in de ondernemersgemeenschap, met 11 procent, wat hoger.
Tussen 2017 en 2020 is het absolute aantal zelfstandigen in de cultuursector in Zeeland gestegen. Kijken we naar de relatieve stijging van het aantal zelfstandigen dan is deze sterker dan gemiddeld in Nederland. Ook tussen 2019 en 2020 zien we een stijging van 4 procent van het aantal zelfstandig ondernemers in de Zeeuwse cultuursector. Eventuele effecten van de coronacrisis op het aantal zelfstandig ondernemers zijn nog niet goed zichtbaar. De cijfers zijn gebaseerd op jaaraangiften: alle ondernemers die vóór de uitbraak van de coronacrisis in 2020 actief waren zijn nog meegeteld in dit cijfer. Als zelfstandig ondernemers met hun onderneming zijn gestopt als gevolg van de coronacrisis dan zal dit pas zichtbaar worden in de cijfers over 2021. De cijfers van vorig jaar zijn op dit moment nog niet beschikbaar.
Het grootste deel van de zelfstandigen in de cultuursector in Zeeland werkt in de deelsector Kunst en cultureel erfgoed (39 procent), gevolgd door Creatief zakelijke dienstverlening (35 procent) en Media en entertainment (27 procent). Ten opzichte van het landelijke beeld werken Zeeuwse zelfstandigen iets vaker in de deelsector Media en entertainment en iets minder vaak in de deelsector Kunst en cultureel erfgoed.
Binnen Zeeland zien we de meeste zelfstandigen in de cultuursector in de vier stedelijke gemeenten en in Schouwen Duiveland. De meeste zelfstandig cultuurondernemers hebben hun vestiging in Middelburg. Het gaat in deze gemeente voor een belangrijk deel om ondernemers in de ‘scheppende kunst’ (w.o. kunstenaars) en bijvoorbeeld ook in de fotografie. In de gemeente Goes is het beeld wisselender. Daar zijn ongeveer evenveel ondernemers actief in de scheppende kunst, reclame en in de fotografie. Verder valt in het bijzonder de gemeente Schouwen-Duiveland op, vanwege het grote aantal zelfstandig ondernemers die daar actief zijn in de cultuursector. Deze ondernemers zijn het vaakst actief in de scheppende kunst en de reclamebranche.
Slotbeschouwing en vervolg
Deze nulmeting geeft een eerste inzicht in de economische waarde van cultuur in Zeeland. Het laat zien dat er overeenkomsten zijn met andere regio’s in Nederland, met name als het gaat om de trendmatige ontwikkelingen, zoals de daling van de werkgelegenheid. Als we verder kijken dan zien we ook verschillen. Zo is de deelsector Kunst en cultureel erfgoed, in termen van banen, relatief groot in Zeeland; terwijl de deelsector Creatief zakelijke dienstverlening relatief klein is. Verder zien we dat in Zeeland relatief veel (oudere) werknemers en deeltijders in dienst zijn van culturele instellingen.
Als we kijken naar zelfstandig ondernemers dan valt op dat er ten opzichte van het landelijke beeld relatief veel zelfstandig ondernemers werkzaam zijn in Media en entertainment in Zeeland en juist minder in Kunst en cultureel erfgoed. Ook zien we dat het aantal zelfstandig ondernemers in de cultuursector sinds 2017 relatief sterker is gestegen in Zeeland dan in de rest van het land.
Onze cijfers bieden nieuwe inzichten in de werkgelegenheid in de Zeeuwse cultuursector. Bij de interpretatie van de resultaten dient echter rekening te worden gehouden met het feit dat de cijfers uit 2021 nog niet zijn meegenomen. Waar in de werkgelegenheidscijfers over werknemers eerste effecten van de coronacrisis zichtbaar zijn is dat nog niet of nauwelijks het geval in de cijfers over zelfstandigen. Deze effecten worden waarschijnlijk pas zichtbaar als de cijfers over 2021 beschikbaar zijn en worden toegevoegd.
Ons streven is om de informatie over de ‘waarde van cultuur’ stapsgewijs aan te vullen en uit te bouwen in een bredere cultuurmonitor voor Zeeland. In deze monitor willen we naast economische waarde, ook kijken naar de culturele en maatschappelijke waarde van de cultuursector in Zeeland. De Boekmanstichting zal in 2022 een eerste Zeeuwse verdieping maken van de Regionale cultuurindex. Ook zal HZ Kenniscentrum Zeeuwse Samenleving in 2022 een verkennend onderzoek doen naar de vraag naar cultuur in Zeeland.
Bijlage
| Deelsector Kunst en cultureel erfgoed |
|---|
| 90011 Beoefening van podiumkunst 90012 Producenten van podiumkunst 9002 Diensten voor uitvoerende kunst 9003 Scheppende kunst 90041 Theaters, schouwburgen en concertgebouwen 91011 Openbare bibliotheken 91012 Kunstuitleencentra 91019 Openbare archieven 91021 Musea 91022 Kunstgalerieën en expositieruimten 9103 Monumentenzorg 94993 Fondsen (niet voor welzijnszorg) 94994 Vriendenkringen van cultuur 7990 Reisinformatie- en reserveerbureaus |
| Deelsector Media en entertainment |
|---|
| 5811 Uitgeverijen van boeken 5813 Uitgeverijen van kranten 5814 Uitgeverijen van tijdschriften 5819 Overige uitgeverijen, geen software 5829 Software-uitgeverijen, geen games 59111 Filmproductie, geen televisiefilms 59112 Productie van televisieprogramma’s 5912 Facilitaire diensten voor film, tv 5913 Distributie films en tv-producties 5914 Bioscopen 5920 Maken en uitgeven geluidsopnamen 6020 Televisieomroepen 6391 Persagentschappen 6399 Overige dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatievoorziening 74201 Fotografie 90013 Circus en variété 5821 Uitgeverij computerspellen 6010 Radio-omroepen 93211 Pret- en themaparken 93212 Kermisattracties |
| Deelsector Creatief zakelijke dienstverlening |
|---|
| 7021 Public relationsbureaus 7311 Reclamebureaus 8230 Organiseren van beurzen, congressen 74102 Industrieel en productontwerp 74103 Interieur- en ruimtelijk ontwerp 71111 Architecten (geen interieurarchitecten) 71112 Interieurarchitecten 74101 Communicatie- en grafisch ontwerp 7312 Handel in advertentieruimte en - tijd |
Toelichting:
De afbakening en driedeling is gemaakt op basis van de Monitor Kunstenaars van het CBS, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Deze selectie heeft kleine afwijkingen t.o.v. de Monitor Creatieve Industrie die voorheen is gebruikt en is daarmee gelijk aan de selectie van de regionale monitoring van de ‘Waarde van cultuur’ in Brabant en Gelderland.
Afgestemd door: Bo Broers, Henk Vinken en Ellen Dingemans
Boekmanstichting (2022, januari). Cultuurmonitor Jaarrapportage 2021. https://www.boekman.nl/verdieping/publicaties/cultuurmonitor-jaarrapportage-2021/
Kunstloc Brabant, Pyrrhula Research Consultants, het PON, Boekmanstichting (2020, juni). Waarde van cultuur. De staat van de culturele sector in Noord-Brabant. https://www.kunstlocbrabant.nl/kennis-advies/waarde-van-cultuur-2020-5664